A Few Good Men (1992)

Đây là một bộ phim cũ, nhưng lại mang đến cho mình nhiều bất ngờ.

Ban đầu khi nghe tên bộ phim, mình cứ nghĩ trong phim sẽ có một diễn luận nào đó về người tốt kẻ xấu, về việc thế nào là tốt, thế nào là xấu, người tốt nhiều hơn hay người xấu chiếm ưu thế, khi người ta tốt trong góc nhìn này và xấu trong góc nhìn khác thì ta phải đánh giá thế nào. Nhưng hóa ra mình đã nghĩ quá nhiều. Hoặc có lẽ đó là điều bộ phim để người xem tự suy nghĩ thay vì diễn thuyết ra. Tiêu đề của bộ phim lấy từ nội dung trong chiến dịch tuyển quân của Thủy quân lục chiến Hoa Kỳ những năm 1980s: “We’re looking for a few good men” – Chúng tôi đang tìm vài cậu chàng ổn áp. Bối cảnh bộ phim xoay quanh những người lính thủy quân lục chiến nghĩa vụ, chính là “một vài cậu chàng ổn áp” đó.

Ban đầu mình cứ nghĩ sẽ có một sự ghét bỏ nào đó giữa Santiago, người “bán tin” để đổi lấy cơ hội rời đơn vị và người bị bán tin, Dawson. Nhưng thực ra không có, họ thậm chí khá quý mến nhau. Dawson còn đã từng bảo vệ Santiago trong quá khứ khi các đồng đội khác muốn thực hiện Code Red với anh. Thế nhưng cuối cùng, chính Dawson và Downey đã nhận lệnh đó, và họ đã thực hiện nó.

Ban đầu mình cứ nghĩ bộ phim này sẽ dành không gian để chỉ trích Dawson và Downey, những người mà dù chỉ vô tình cũng đã trực tiếp dẫn tới cái chết của Santiago. Mình cứ nghĩ người ta sẽ xoáy sâu vào khía cạnh nhân tính, việc người ta đáng ra nên đối xử dịu dàng với những người đồng loại, hay lên án sự tàn khốc và quan hệ nghiêm ngặt đến “thiếu tính người” trong căn cứ quân sự ở Guantanamo. Bộ phim có phê phán sự áp dụng kỉ luật thép một cách cực đoan, nhưng sự phê phán đó hướng vào hệ thống, vào cơ chế chỉ huy, lãnh đạo hơn là vào cá thể thực hiện.

Bộ phim này nói những điều khác với giả định của mình, có lẽ là vì nó xây dựng trên sự khác biệt về quan niệm ở hai thế giới: một bên là thế giới thoải mái của những người bình thường, như nam chính Daniel, nơi anh có thể chơi bóng chày cả ngày bỏ bê nhiệm vụ, có thể thoải mái đưa bàn tay dính đầy nước táo ra bắt tay một vị cấp trên mới gặp lần đầu, có thể lơ đãng và thờ ơ buông lời phán quyết dự định với hai cậu lính thuỷ đánh bộ không quen biết. Bên còn lại là thế giới của Thượng tá Jessup và Dawson, Downey, Santiago nơi chỉ chạy chậm hơn đồng đội thôi đã là lỗi khiến người ta phải chịu những hình phạt nặng nề. Những con người sống trong thế giới an ổn thoải mái như Daniel ban đầu không hiểu đủ về những quy tắc cứng rắn và tàn khốc là trụ cột trong thế giới của những cậu thanh niên chỉ cách họng súng kẻ thù chưa đến 300m.

Bộ phim này cũng không đi sâu vào việc bàn luận ở tầm vĩ mô xem kỉ luật thép là tốt hay xấu, nó gây ra những ảnh hưởng gì tới đơn vị lính tại Guantanamo nói chung mà xoáy sâu vào riêng trường hợp cụ thể này, khi một người lính yếu ớt hơn thiệt mạng và hai người đồng đội khác rơi vào vòng lao lý do hệ quả của việc thực hiện, thực hiện nghiêm túc và đầy đủ, mệnh lệnh của cấp trên. Và lập luận mà họ đưa ra là, khi việc thực hiện mệnh lệnh dẫn đến sai lầm, thì chỉ huy là người phải chịu trách nhiệm đó chứ không phải bản thân người thực hiện mệnh lệnh.

Mình khá thích các diễn biến trên toà của bộ phim này. Trên nền tảng sự xung đột giữa quan niệm của hai thế giới, phiên toà đương nhiên tập trung vào các chi tiết xoay quanh Code Red, nhưng cũng có cả những chi tiết khác thể hiện rõ việc chuẩn bị bào chữa rất có chiến lược của Daniel và Jo, điển hình là việc biện luận để khẳng định cái chết là vô tình và lỗi có thể nằm ở phía bác sĩ của đơn vị. Những xoay chuyển bất ngờ, ví dụ như lời khai bị lật lại của Downey, là những chi tiết đắt giá khiến diễn biến phiên toà hồi hộp hơn.

Tuy nhiên có thể thấy rõ cái “chất Mỹ” của phim khi kịch bản để bên yếu thế hơn nhiều chiến thắng dù hầu như những bằng chứng mong manh của họ đều chưa đủ mạnh, chỉ dựa vào việc việc lợi dụng tính cách nóng nảy của vị chỉ huy kiêu ngạo. Có lẽ kết cục này sẽ khó xảy ra ngoài đời thật, khi vị chỉ huy dày dạn kinh nghiệm chiến đấu với nhiều năm sống ngay trong tầm bắn của kẻ thù và đang gần như nắm chắc phần thắng lại bị bên biện hộ yếu thế hơn không có nhiều bằng chứng trong tay kích động đến mức tự đào hố chôn mình. Có lúc mình đã nghĩ giá mà bộ phim tìm ra một cách chiến thắng hợp lý hơn cho Daniel và Jo. Nhưng có lẽ đó là thực tế, rất khó để tìm ra kẽ hở từ nơi phòng bị chặt chẽ như căn cứ Guantanamo.

Xuyên suốt bộ phim, tâm lý của Daniel đã trải qua nhiều thay đổi, từ sự thờ ơ ban đầu, đến hứng thú khi nhận thấy “có gì đó bất thường”, sự hào hứng khiêu chiến quyền lực, cảm giác hồi hộp không biết thắng thua, rồi sự tuyệt vọng cùng cực, sự níu kéo thoả hiệp, rồi tâm trạng liều hết. Không phải lúc nào anh ta cũng giữ vững tinh thần kiên quyết chống lại cái xấu, có những lúc anh ta đã nghĩ thoả hiệp có lẽ tốt hơn, có lẽ cái lợi của thoả hiệp đủ lớn, hay có chút tiếc nuối vì mình đã lấy trứng chọi đá, như bất kỳ ai đối đầu với kẻ quyền lực hơn mình rất nhiều. Sự thay đổi cảm xúc đó làm nhân vật thật hơn, gần với một người bình thường hơn.

Mình đọc được một chi tiết nhỏ rằng có người đã hỏi tác giả kịch bản gốc của phim rằng nếu Jo và Dan không yêu nhau trong phim thì tại sao Jo lại phải là một người phụ nữ và tác giả đã trả lời rằng phụ nữ có nhiều việc để làm hơn là ngủ với Tom Cruise. Ngay trong chính bộ phim, vai trò của Jo không phải chỉ là một bóng hồng với thân hình nóng bỏng, đôi mắt mơ màng hút hồn và hương nước hoa khiến Daniel không tập trung nổi. Jo là người chủ động nhận vụ kiện, cô ấy kiên quyết kéo Daniel về hướng biện hộ cho 2 chàng trai, cô ấy cũng nắm được những điểm mấu chốt có thể giúp họ xoay chuyển tình thế, và lúc ở điểm tuyệt vọng nhất cô ấy vẫn nỗ lực tìm kiếm một cách giải quyết. Ngay cả khi vai trò của cô ấy mờ nhạt hơn Daniel trong “cuộc chiến” với hệ thống quân lệnh, rõ ràng nếu không có cô ấy câu chuyện đã theo một hướng khác.

Kết thúc bộ phim, mình cứ nghĩ mãi về tương lai của hai anh chàng “cựu” lính thuỷ đánh bộ. Họ sẽ thế nào nhỉ? Nếu họ không có ai giúp ngay từ đầu và nhận mức án 12 năm tù, nếu họ chấp nhận thoả hiệp ở đoạn giữa và nhận mức án 1-2 năm, nếu họ thua kiện và phải ngồi tù thật lâu, và kể cả hiện tại khi họ trắng án và trở về với đời thường, cuộc sống của họ sẽ ra sao sau biến cố này. Không hiểu sao xem xong phim mình cứ nhớ tới một clip từng khá nổi trên mạng, về một vị nữ thẩm phán gặp lại người bạn cấp 1 ở trên toà, cậu bé tốt bụng và sáng láng nhất trường sau bao năm tháng đã trở thành tên tội phạm đứng sau vành móng ngựa, phải chăng những biến cố dẫn đến một chút khác biệt nhỏ lâm thời qua thời gian lại tạo thành những biến đổi rất lớn trong cuộc đời mỗi người. Dawson và Downey, so với những đồng đội còn ở lại căn cứ Guantanamo sau này sẽ khác biệt ra sao? Mình nghĩ nếu có một bộ phim như vậy thì sẽ rất đáng xem.